Stosownie do brzmienia art. 353¹ Kodeksu cywilnego, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Przepis ten statuuje jedną
z najważniejszych zasad prawa zobowiązaniowego, tj. zasadę swobody umów. Zasada ta ma szczególne znaczenie na początku działalności nie tylko założycieli start-upu, ale także przedsiębiorców, którzy z różnych względów decydują się na prowadzenie wspólnego biznesu. Odpowiednikiem angielskiego sformułowania founders agreement jest w języku polskim umowa założycielska i jako taka stanowi przykład umowy nienazwanej, zawierającej w sobie postanowienia charakterystyczna dla różnych rodzajów umów.

Istota umowy założycielskiej
Istotę zawierania przez wspólników, początkujących start-upowców lub potencjalnych parterów biznesowych umowy założycielskiej można sprowadzić do jednego celu, jakim jest maksymalnie przejrzyste i konkretne uregulowanie wzajemnych stosunków, w taki sposób, aby w trakcie działalności uniknąć niepotrzebnych nieporozumień. Innymi słowy umowa założycielska czy też umowa o współpracy powinna odpowiadać ustnym założeniom i celom, które doprowadziły dwóch lub więcej przedsiębiorców do miejsca, w którym zdecydowali się na założenie start-upu lub rozwój biznesu
w określonym kierunku. Umowa taka może być zawierana między startaupowcami, którzy dopiero rozpoczynają wspólny biznes (można wtedy mówić o tzw. pre-formation founders agreement), a także między wspólnikami, którzy decydują się na kontynuowanie współpracy w ramach nowego często innowacyjnego projektu (tzw. shareholders agreement). Niezależnie jednak od etapu na jakim zawierana jest umowa, precyzyjne określenie zasad i reguł współpracy pozwoli wypracować kompromis w sytuacji konfliktowej, a być może stosowanie się do wspólnie ustalonych
i zaakceptowanych przez wspólników postanowień zapobiegać będzie powstawaniu sporów
w przyszłości. Stąd niezwykle ważne jest określenie w founders agreement w szczególności:

• Założeń i celu wspólnego przedsięwzięcia;
• Efektów działań i wyników, które start-up (przedsiębiorstwo) ma osiągnąć w krótkiej i dalekiej perspektywie;
• Podziału zadań i obowiązków między wspólnikami;
• Udziału w zyskach i stratach;
• Praw i obowiązków współwłaścicieli, w tym możliwości samodzielnego podejmowania decyzji biznesowych, a także sposobu komunikacji i metod pozwalających na podjęcie najistotniejszych decyzji;
• Zobowiązań każdego ze wspólników i jego partycypacji w kosztach przedsięwzięcia;
• Skutków naruszeń poszczególnych postanowień umownych;
• Okresu trwania i zasad zakończenia współpracy.

Klauzule dodatkowe w founders agreement
Wskazane wyżej przykładowe regulacje, do których powinna odnosić się founders agreement, nie stanowią katalogu zamkniętego, wręcz przeciwnie, w zależności od rodzaju przedsięwzięcia, którego ma dotyczyć fouders agreement, niektóre postanowienia mogą być dużo bardziej rozbudowane. Warto też odnieść się do klauzul w pewnym sensie dodatkowych, które często wychodzą poza wyżej wymieniony przykładowy katalog postanowień umownych.
Zakaz konkurencji
Jednym z nich są postanowienia dotyczące zakazu konkurencji, który uregulowany może być zarówno jako odrębna umowa, jak i stanowić integralną część umowy założycielskiej. Zgodnie ze wskazaną na wstępie zasadą swobody umów, strony mają możliwość wprowadzenia do umów je łączących m.in. zakazu konkurencji. Pamiętać zawsze należy, iż konstruując zapisy dotyczące zobowiązań w zakresie powstrzymywania się od działań konkurencyjnych, pamiętać należy o uwzględnieniu przepisów ustawowych, zasad współżycia społecznego i tzw. naturze stosunku zobowiązaniowego, przy którym strony ustalają stosowny zakaz. Strony nie mogą uregulować swoich zobowiązań i ograniczeń, bez uwzględnienia przepisów bezwzględnie obowiązujących. W przypadku gdyby np. zobowiązanie jednej ze stron było rażąco niewspółmierne względem zobowiązań drugiej, istnieje możliwość uznania, że takie zapisy są nieważne i jako takie nie statuują zobowiązań stron. Wziąć należy pod uwagę bowiem m.in. równowagę stosunków zobowiązaniowych, której rażące naruszenie może zostać uznane np. za naruszenie zasad współżycia społecznego.
Najczęstszym przykładem, z jakim spotkać można się w obrocie, jest ustalenie np. zobowiązania do niewykorzystywania uzyskanych od drugiej strony informacji w kontaktach z podmiotami działającymi na danym rynku właściwym. Wykorzystanie zdobytych w toku współpracy informacji, know-how, czy też kontaktów biznesowych przez jedną ze stron umowy przy kontaktach z podmiotami konkurencyjnymi względem drugiej strony powodować może daleko idącą szkodę dla jej interesów,
a także dla powodzenia całego przedsięwzięcia.
Postanowienia umowne winny w sposób jasny i precyzyjny wskazywać jaki jest czas obowiązywania zakazu konkurencji, a także powinny określać za co i na jakich warunkach strony względem siebie są odpowiedzialne. Punktem wyjścia przy konstruowaniu postanowień dotyczących zakazu konkurencji powinno być określenie, co strony w ramach konkretnego stosunku prawnego rozumieją pod pojęciem działań o charakterze konkurencyjnym. Proste zapisanie, że każda ze stron np. powstrzyma się od podejmowania działań o charakterze konkurencyjnym względem drugiej strony, okazać się może niewystarczające. Stąd tak istotne jest rozważenie, jakie zachowania winny być w praktyce sankcjonowane.
Dodatkowo, należy zwrócić uwagę, że niejednokrotnie zakaz konkurencji wiąże się z koniecznością przewidzenia stosownych postanowień mających na celu ochronę poufności ustaleń i informacji wykorzystywanych w związku i w celu realizacji wspólnego przedsięwzięcia. Mimo, iż poufność między wspólnikami lub startupowcami wydaje się wpisywać w podstawową zasadę wzajemnego zaufania, osób które decydują się na wspólne prowadzenie biznesu, to jednak warto zadbać o to, aby zasada ta znalazła również swoje odzwierciedlenie w umowie założycielskiej.
Prawa wyłączne
Inną kategorią postanowień stanowią regulacje, odnoszące się do tzw. praw wyłącznych, chodzi przede wszystkim o prawa autorskie do utworów, ale też prawa wyłączne przysługujące twórcom znaków towarowych. Co do zasady prawa takie przysługiwać będą twórcy, niemniej w zależności od zakresu wykorzystania utworów lub znaków towarowych, może zaistnieć potrzeba sprecyzowania zasad korzystania z utworu czy znaku towarowego przez przedsiębiorstwo lub pozostałych wspólników. W związku z powyższym może zaistnieć potrzeba sporządzenia umowy licencyjnej precyzującej zasady i zakres i wynagrodzenie należne za korzystania z utworu czy znaku towarowego, w związku z działalnością przedsiębiorstwa.
Podobnie, jak w przypadku klauzul odnoszących się do zakazu konkurencji umowa licencyjna może być odrębną umową lub może stanowić część umowy założycielskiej. W umowie licencyjnej powinno znaleźć się dokładne określenie utworu, którego dotyczy licencja. Jeżeli utwór ma tytuł wystarczające jest jego wskazanie, w przeciwnym wypadku należy określić utwór w sposób opisowy. Przydatne może okazać się także dołączenie do umowy wizualizacji utworu, jeżeli pozwala na to jego charakter.
 
Ponadto, w umowie należy określić, czy twórca udziela licencji wyłącznej czy też niewyłącznej. Ustawa o prawie autorskim przyjmuje domniemanie licencji wyłącznej. Oznacza to, że w przypadku, gdy strony nie określiły charakteru licencji, uważa się, że zawarły licencję wyłączną. Dla udzielenia licencji wyłącznej ustawa o prawie autorskim w art. 66 ust. 5 wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jeżeli chodzi o licencję niewyłączną to zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego może ona zostać udzielona w dowolnej formie, także ustnej (postanowienie SN z dnia 19 listopada 2002 r., sygn. akt V KKN 323/01). Dla celów dowodowych warto jednak zachować zawsze formę pisemną.
 
Postanowienia umowne „na wszelki wypadek”
Niezależnie od uregulowania wzajemnych praw i obowiązków, a także podziału zysków i strat między startupowcami czy wspólnikami, warto zadbać o odpowiednie uregulowanie sytuacji wszystkich wspólników, a także skutków dla całości przedsięwzięcia na wypadek choroby, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu czy też śmierci jednego ze wspólników. Powszechnie obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa mogą okazać się niewystarczające lub mogą nie spełniać oczekiwań pozostałych wspólników, chcących kontynuować przedsięwzięcie. Stąd warto w umowie założycielskiej wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia sytuacji nieplanowanych, a także przewidzieć procedury, dzięki którym przedsiębiorstwo będzie mogło funkcjonować pomimo wystąpienia szczególnych przeciwności losu po stronie jednego ze wspólników czy współzałożycieli.
 
Reasumując, prawidłowe przygotowanie postanowień umownych w zakresie dotyczącym funkcjonowania wspólnego biznesu jest bardzo istotne. Zastosowanie odpowiednio przygotowanych postanowień umownych pozwoli prawidłowo zabezpieczyć interesy stron i uchronić przed sytuacjami konfliktowymi.
 

Autor

Marta Wróblewska
Radca Prawny
 
 
Ostatni wpis :
Start-up – istotne postanowienia umów typu founders agreement