Wróblewska-Stawowy

Kancelaria Prawna

Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych

Avatar
zakaz konkurencji

Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych

W ramach swobody umów, celem zabezpieczenia interesów stron, bardzo częstą praktyką jest korzystanie z klauzul dotyczących zakazu konkurencji. Są one zawierane jako osobne umowy lub integralne części umów zawieranych w obrocie.
Zakaz konkurencji jest regulacją występującą również wprost w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, stąd np. w przypadku umowy o pracę jest on stosowany powszechnie. Na gruncie Kodeksu pracy ustawodawca, na podstawie art. 1011 i nast. uregulował możliwość zawarcia stosownej umowy z pracownikiem po ustaniu stosunku pracy. W takim przypadku pracodawca jest zobowiązany do zapłaty stosownego odszkodowania na rzecz pracownika za powstrzymywanie się od działań konkurencyjnych. Zasady dotyczące obowiązywania umów o zakazie konkurencji między pracownikiem, a pracodawcą (w tym również byłym pracodawcą) przybliżymy osobnym wpisem. Poniżej skupimy się na najważniejszych aspektach zobowiązań stron w zakresie zakazu konkurencji, a nie dotyczących umów o pracę.

Zakaz konkurencji w oparciu o zasadę swobody umów.

Stosownie do brzmienia art. 3531 Kodeksu cywilnego, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Przepis ten statuuje jedną z najważniejszych zasad prawa zobowiązaniowego, tj. zasadę swobody umów.
Na bazie ww. przepisu, strony mają możliwość wprowadzenia do umów je łączących m.in. zakazu konkurencji. Pamiętać zawsze należy, iż konstruując zapisy dotyczące zobowiązań w zakresie powstrzymywania się od działań konkurencyjnych, pamiętać należy o uwzględnieniu przepisów ustawowych, zasad współżycia społecznego i tzw. naturze stosunku zobowiązaniowego, przy którym strony ustalają stosowny zakaz. Tłumacząc powyższe, wziąć należy pod uwagę np. ww. przepisy Kodeksu pracy. Strony nie mogą uregulować swoich zobowiązań i ograniczeń, bez uwzględnienia przepisów bezwzględnie obowiązujących, których głównym celem jest w szczególności ochrona pracownika. Ponadto, w przypadku gdyby np. zobowiązanie jednej ze stron było rażąco niewspółmierne względem zobowiązań drugiej, istnieje możliwość uznania, że takie zapisy są nieważne i jako takie nie statuują zobowiązań stron. Wziąć należy pod uwagę bowiem m.in. równowagę stosunków zobowiązaniowych, której rażące naruszenie może zostać uznane np. za naruszenie zasad współżycia społecznego.
zakaz konkurencji

Czas trwania zakazu konkurencji.

W zakresie, w jakim zakaz konkurencji regulowany jest jedynie zasadą swobody umów, strony mogą umówić się, iż zakaz ten obowiązywać będzie w trakcie trwania umowy ich łączącej i/lub po zakończeniu współpracy między stronami.
Wprowadzenie zakazu konkurencji do umowy ma na celu przede wszystkim dalej idącą ochronę strony przed ewentualnym, nieuczciwym działaniem drugiego kontrahenta. Najczęstszym przykładem, z jakim spotkać można się w obrocie, jest ustalenie np. zobowiązania zleceniobiorcy do niewykorzystywania uzyskanych od zleceniodawcy informacji w kontaktach z podmiotami działającymi na rynku właściwym dla zleceniodawcy. Wykorzystanie zdobytych w toku współpracy informacji, know-how, czy też kontaktów biznesowych przez zleceniobiorcę przy kontaktach z podmiotami konkurencyjnymi względem zleceniodawcy powodować może daleko idącą szkodę dla interesów zleceniodawcy.
W związku z powyższym, zakaz konkurencji w praktyce odnosi się głównie do zabezpieczenia interesów stron na przyszłość. Stąd zapisy umowne winny w sposób jasny i precyzyjny wskazywać jaki jest czas obowiązywania powyższego zobowiązania. Przepisy ustawy nie dają w tym zakresie żadnej odpowiedzi, jak bowiem wyżej zostało to wskazane, to strony mają co do zasady możliwość ustalenia. Nie jest natomiast dopuszczalne zawarcie umowy o zakazie konkurencji na zawsze czy też bez wskazania konkretnego okresu obowiązywania. Skonstruowany w ten sposób zakaz konkurencji zasadniczo uznać należy za nieważny i jako taki nie będzie skuteczny, co przełoży się na brak zabezpieczenia interesów strony, która udziela informacji objętych przedmiotowym zakazem.

Odpowiedzialność za naruszenie zakazu konkurencji

Wyżej nadmieniliśmy, że głównym celem wprowadzenia zakazu konkurencji do umowy, jak również zawarcie odpowiedniej, odrębnej umowy, dotyczącej powyższego, jest zabezpieczenie stron umowy przed nieuczciwymi praktykami kontrahenta.
Odpowiednie zapisy umowne pozwolą w sposób precyzyjny określić za co i na jakich warunkach strony względem siebie są odpowiedzialne. Konstruując zakaz konkurencji wyjść powinniśmy w pierwszej kolejności od określenia, co strony w ramach konkretnego stosunku prawnego rozumieją pod pojęciem działań o charakterze konkurencyjnym. Proste zapisanie, że każda ze stron np. powstrzyma się od podejmowania działań o charakterze konkurencyjnym względem drugiej strony, okazać się może niewystarczające. Co bowiem istotne, prowadzić to może w rezultacie do poważnych wątpliwości interpretacyjnych. Stąd tak istotne jest rozważenie, jakie zachowania winny być w praktyce sankcjonowane.
Ponadto, na co wyżej zwróciliśmy uwagę, umowa taka powinna wskazywać czas jej obowiązywania, oczywiście z uwzględnieniem przepisów powszechnie obowiązującego prawa, jak również zasad współżycia społecznego.
Tak skonstruowane zapisy wymagają jeszcze doprecyzowania w zakresie skutków naruszenia zakazu konkurencji. Brak określenia negatywnych konsekwencji z jednej strony może okazać się nieważny, a co za tym idzie nie wywrzeć żadnych skutków prawnych lub – nawet w przypadku uznania takowych zapisów za ważne i skuteczne – bardzo trudny do wyegzekwowania.
Strony mogą bowiem same ustalić sobie w dużej mierze zasady odpowiedzialności za złamanie ustalonego zakazu. Strona poszkodowana może żądać m.in. zaniechania określonych naruszeń, jak również dochodzić stosownego odszkodowania. Niestety brak precyzyjnego określenia w umowie, na jakich zasadach i w jakiej wysokości strony są zobowiązane do zapłaty odszkodowania, rodzić może poważne wątpliwości w zakresie interpretacji, jak również w przypadku konieczności udowodnienia powyższego. Co więcej, szkoda taka bardzo często stanowić będzie w rzeczywistości tzw. utracone korzyści, których oszacowanie bywa bardzo trudne. Stąd sugerowanym rozwiązaniem jest ustalenie przez strony zryczałtowanych wysokości odszkodowań za poszczególne naruszenia. W tym celu powszechnie stosowane jest zapisanie w umowie, iż w przypadku dokonania każdorazowego naruszenia, strona poszkodowana uprawniona będzie do naliczenia kary umownej od drugiej strony za każdorazowe naruszenie.
Ustalenie w odpowiedni sposób kary umownej jest co do zasady najlepszym rozwiązaniem. Po pierwsze zabezpiecza interesy stron w sposób bardziej precyzyjny, po drugie, strona żądająca zapłaty nie musi udowadniać wysokości szkody, jaką w rzeczywistości poniosła, co pod kątem dowodowym jest rozwiązaniem znacznie korzystniejszym.
Pamiętać oczywiście należy, iż takim przypadku, zastosowanie znajdą przepisy dotyczące kary umownej. Jednocześnie, gdyby np. ze względu na silniejszą ekonomicznie pozycję jedna strona narzuciła drugiej wysokość kary umownej rażąco wygórowaną, dłużnik może żądać jej zmniejszenia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.
Co więcej, w sytuacjach rażących, możliwe jest nawet uznanie, iż konkretny zapis dotyczący kary umownej jest nieważny i jako taki nie będzie wywoływał pożądanych skutków prawnych.
Reasumując, prawidłowe przygotowanie postanowień umownych w zakresie dotyczącym ustalenia zakazu konkurencji w umowach cywilnoprawnych jest bardzo istotne. Zastosowanie odpowiednio przygotowanych postanowień umownych pozwoli prawidłowo zabezpieczyć interesy stron i uchronić przed nieuczciwymi zachowaniami kontrahentów.
Prawnicy Kancelarii WSKP udzielą pomocy prawnej w sprawach związanych przygotowywaniem umów, w tym w szczególności mając na względzie zabezpieczenie interesów Klientów kancelarii. Zapraszamy do kontaktu pod adresem: [email protected]