9 stycznia br. Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. 2019 poz. 80). Nowe przepisy likwidują wyjątek od tzw. zakazu anatocyzmu, z którego korzystać mogły instytucje kredytowe.
 

Czym jest zakaz anatocyzmu?

Zakaz anatocyzmu czyli umawiania się z góry o zapłatę odsetek od zaległych odsetek w polskim prawie wyraża art. 482 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93, dalej: Kodeks Cywilny). Na podstawie tego przepisu prawo chroni dłużnika przed nadmiernym obciążeniem wynikającym z ich kapitalizacji. Obecnie od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Orzecznictwo przyjmuje, iż odsetki te mogą mieć nie tylko charakter odsetek kapitałowych, ale także tych za opóźnienie (tak m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 października 1994 r., sygn. III CZP 128/94, a także wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 1998 r., sygn. I CKN 782/97).
W dotychczacowym stanie prawnym od tej zasady przewidziane były trzy wyjątki. Jeden z nich – który został właśnie uchylony znowelizowaną ustawą – dopuszczał pobieranie odsetek od zaległych odsetek przez instytucje kredytowe w przypadku udzielanych przez nie pożyczek długoterminowych. W przypadku pozostałych, dalej obowiązujących dwóch wyjątków strony mogą zawrzeć umowę dotyczącą kapitalizacji odsetek już po ich powstaniu lub kapitalizacja taka może mieć miejsce po wytoczeniu powództwa od zaległych odsetek.
 

Ratio legis uchwalonych zmian

Wnioskodawca wprowadzonych zmian (Prezydent RP) jako poparcie projektu ustawy powołał się na nieuzasadnione uprzywilejowanie instytucji kredytowych, które jako uczestnicy stosunku cywilnoprawnego bezpodstawnie mają w nim silniejszą pozycję, niż jego druga strona. Wskazano, iż przepis utrzymał się w obowiązywaniu bez zmian od momentu uchwalenia pierwszej wersji Kodeksu Cywilnego, a więc od 1964 roku. W obecnym brzemieniu przepis, w związku z sytuacją gospodarcza i agresywnym rozwojem instytucji kredytowych nie przystawał do współczesnych realiów panujących w stosunkach społeczno-gospodarczych.
 

Instytucja kredytowa – czym jest?

Pojęcie instytucji kredytowej zdefiniowano w art. 4 ust. 1 pkt. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniającym rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (Dz.U.UE L z dnia 27 czerwca 2013 r.). Pojęcie ,,instytucja kredytowa” w myśl tego przepisu oznacza przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów pieniężnych lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów oraz na udzielaniu kredytów na swój własny rachunek.
W zakresie pojęcia instytucji kredytowych mieszczą się zatem zarówno banki, jak i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe.
 

Pożyczka długoterminowa – czy to także kredyt?

Problemem jaki ma związek ze zmianami wprowadzonymi w grudniowej nowelizacji Kodeksu Cywilnego jest zakres zastosowania pojęcia ,,pożyczki długoterminowej”. Wątpliwości budzi możliwość zaliczenia do tej kategorii także kredytów długoterminowych, udzielanych przez banki. Polskie prawo rozróżnia umowę pożyczki od umowy kredytu. Dominujący pogląd, na który powołuje się wnioskodawca pozwala jednak na zaliczenie do kategorii pożyczek długoterminowych także kredytów bankowych. Według Prezydenta: ,,zważywszy na podstawę aksjologiczną tego przepisu (art. 482 Kodeksu Cywilnego), konieczna jest interpretacja uwzględniająca zmiany ustrojowe i gospodarcze, jakie zaszły w naszym państwie„.
 

Zmiana w prawie i okres przejściowy

Ustawa wprowadzająca zmiany uchyla §2 w art. 482 Kodeksu Cywilnego, co oznacza zlikwidowanie uprzywilejowania instytucji kredytowych w zakresie naliczania i pobierania odsetek od zaległych odsetek. Regulacja art. 482 § 2 Kodeksu Cywilnego znajduje jednak na mocy ustawy nowelizującej zastosowanie do odsetek należnych przed dniem jej wejścia w życie. Instytucje kredytowe będą mogły zatem domagać się odsetek należnych do tego momentu. W stosunku do umów zawartych po wejściu w życie ustawy nowelizującej instytucje kredytowe nie będą już w tym zakresie uprzywilejowane.
 

Omawiane zmiany wejdzą w życie 15 lutego br., tj. w terminie 30 dni od daty ogłoszenia ich w dzienniku ustaw.

Warto jednak pamiętać, iż instytucja kredytowa będzie mogła w pewnych sytuacjach dalej żądać odsetek od zaległych odsetek. Stanie się to możliwe np. w chwili, gdy instytucja jako wierzyciel wytoczy o nie powództwo.
 

Co ze spiralą zadłużenia? Skutki wejścia w życie nowej regulacji.

Zgodnie z twierdzeniami wnioskodawcy skutki wejścia w życie nowej regulacji obejmą zarówno pożyczkobiorców, jak i kredytobiorców.
Dzięki wprowadzonej zmianie konsumenci zawierający umowy pożyczki lub kredytu unikną już tzw. pętli zadłużenia. Spełnia to jednocześnie postulat pełniejszej realizacji i ochrony praw konsumenta. Ułatwi to stopniowe oddłużanie osób fizycznych, co docelowo może przyczynić się do spadku wydatków budżetowych na pomoc socjalną dla zadłużonych osób fizycznych. Ulgę powinien odczuć również sektor małych i średnich przedsiębiorców. Zmianie ulegną zasady określania ich należności z tytułu pożyczek i kredytów, co również przełoży się pozytywnie na oddłużanie przedsiębiorstw, a tym samym na rozwój gospodarczy. Według wnioskodawcy wprowadzone zmiany stymulować maja wzrost inwestycji, dochodów, a za tym także – wzrost wpływów z tytułu opodatkowania.
Oprócz plusów, wprowadzona regulacja ma także swoje minusy. Jednym z nich będzie prawdopodobny spadek przychodów Skarbu Państwa z racji jego uczestnictwa w instytucjach kredytowych. Spadną także – choć w niewielkim stopniu – dochody samych instytucji kredytowych, przy założeniu że dotychczasowe pobieranie przez nie odsetek od zaległych odsetek stanowiło dla nich skromne źródło dodatkowego zysku.
 
 
Prawnicy Kancelarii WSKP świadczą pomoc prawną zarówno osobom fizycznym jak i prawnym.
W obszarze naszej działalności mieści się również pomoc podmiotom zadłużonym, aby z niej skorzystać zapraszamy do kontaktu drogą elektroniczna: [email protected]