Wróblewska-Stawowy

Kancelaria Prawna

Czym właściwie jest start-up? Czy pomysł na biznes może być chroniony prawem? Na co zwrócić uwagę tworząc start-up?

Avatar
Startup aspekty prawne

Czym tak naprawdę jest strat-up? Pojęcie strat-upu tłumaczone z języka angielskiego nie ma jednorodnego określenia. Za start-up uznać można zarówno tymczasowe jaki i po prostu początkujące przedsiębiorstwo, często związane z branżą innowacyjną lub IT. Czasami już sam pomysł na biznes lub określony model biznesowy bywa określany mianem start-upu. Założyciele start-upu – startupowcy, zwłaszcza na początku rozwoju swojego biznesu muszą wykazać się dalekowzrocznością, jeśli wiążą przyszłość ze swoim start-upem. W niniejszym artykule odniosę się do kilku istotnych kwestii prawnych, z którymi zmierzyć muszą się rozpoczynający swoją przygodę z biznesem startupowcy. Niektóre z nich wydają się nieoczywiste – jak przykładowo podjęcie prawnych kroków mających na celu prawną ochronę już samego pomysłu na biznes, albo stworzonego w głowie innowacyjnego projektu. Inne rozważania – dużo bardziej przyziemne – pozwolą zdecydować się na formę prawną
w jakiej startupowiec może rozpocząć działalność gospodarczą.
Pomysł na biznes i co dalej?
Utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ustalony rezultat pracy człowieka (utwór), to taki który jest uzewnętrzniony (zakomunikowany) osobom innym niż twórca. Powyższe przesądza, że sama myśl lub sam pomysł na biznes, niezależnie od poziomu jego innowacyjności, twórczości i indywidualnego charakteru, nie będą chronione prawem autorskim, dopóki pozostawać będą jedynie w świadomości twórcy. Poza ustaleniem, aby możliwa była ochrona pomysłu na gruncie prawa autorskiego, musi on stanowić przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. W doktrynie pojęcie indywidualności odnosi się do ustalenia, że statystycznie mało prawdopodobne byłoby żeby ktokolwiek inny stworzył taki sam wytwór, posiadający takie same lub bardzo zbliżone cechy charakterystyczne. Z kolei cecha twórczości będzie spełniona jeżeli w wyniku powstania dzieła powstanie jednocześnie subiektywnie nowy wytwór intelektu (tak: m.in. Barta, Markiewicz, Prawo autorskie, 2016, s. 49).
Nie zagłębiając się w szczegółową analizę pojęcia utworu, należy podkreślić, że w praktyce pomysł na biznes może zostać uzewnętrzniony przykładowo poprzez jego dokładne opisanie, materialne stworzenie jego projektu, bądź nagranie wypowiadanych myśli opisujących określoną aplikację, program komputerowy czy grafikę i zaprezentowanie efektów tych prac osobom innym niż twórca.
Na tym etapie, zwłaszcza w dobie daleko idącej cyfryzacji, ważne jest odpowiednie zabezpieczenie interesów twórcy / pomysłodawcy / startupowca, a najprostszą formą takiego zabezpieczenia wydaje się podpisanie dobrze sformułowanej umowy. W konkretnej sytuacji, pomysł na biznes czy stworzenie aplikacji mogą zostać objęte ochroną na podstawie umowy zawartej pomiędzy:

  • pomysłodawcami lub założycielami spółki czy przedsiębiorstwa – tzw. founders agreement,
  • pomysłodawcą i inwestorem – umowa inwestycyjna.

Obydwa wyżej wskazane rozwiązania, dzięki dopracowanym postanowieniom umownym, są w stanie zabezpieczyć interesy pomysłodawcy, a w konsekwencji sam pomysł na biznes, aplikację czy start-up. Często genialne pomysły na start-upy powstają w trakcie spotkań ze znajomymi, niestety jeśli pomysły te mają szanse powodzenia lub stają się dochodowe, mogą zrodzić niepotrzebne konflikty, dlatego warto zawczasu podjąć starania, żeby jak najlepiej zabezpieczyć interesy każdego z pomysłodawców lub założycieli. Można to zrobić dzięki zastosowaniu w fouders agreement mechanizmów pozwalających na określenie obowiązków i wkładów każdego z założycieli w start-upu, procesu decyzyjnego, w tym wyznaczania krótko i długoterminowych celów działania, a także uregulowanie wszystkich newralgicznych kwestii związanych z ochroną wnoszonej do start-upu, a często nieuchwytnej, własności intelektualnej.
Inną formą zabezpieczenia pomysłu na start-up może być podpisanie dobrze skonstruowanej umowy inwestycyjnej, zawieranej między pomysłodawcą a inwestorem. Umowa inwestycyjna powinna przede wszystkim określać udziały w zyskach i stratach, a także precyzować relacje między inwestorem
a pomysłodawcą, czy założycielami star-upu, w tym w szczególności wpływ inwestor na proces decyzyjny i zakres możliwej kontroli działalności start-upu. Postanowienia umowy inwestycyjnej mogą przybrać formę tzw. venture capital – tj. specyficznej formy finansowania projektów ryzykownych, ale posiadających jednocześnie znaczący potencjał wzrostu, czyli przykładowo start-upu. Ideą funduszy inwestycyjnych typu venture capital jest umożliwienie rozwoju przedsiębiorstwa dzięki zasileniu kapitałowemu finansowanemu przez inwestora. Oczywiście działalność tego typu funduszy nie stanowi działalności charytatywnej, a dofinansowanie lub często praktycznie całkowite sfinansowanie start-upu wiąże się ze znaczącym zyskiem inwestora w przypadku powodzenia start-upu. Stąd niezwykle istotne jest skonstruowanie odpowiednich postanowień umowy.
NDA – czyli umowa o zachowaniu poufności
Równolegle lub nawet przed podpisaniem umowy typu founders agreement, czy też umowy inwestycyjnej, konieczne będzie podpisanie również odpowiednio skonstruowanej umowy
o zachowaniu poufności, często skrótowo określanej jako NDA (czyli z języka angielskiego non-disclosure agreement). Tajemnica przedsiębiorstwa (objęte nią dane, koncepcje lub projekty, wpisują się w wyżej przytoczoną definicję), jest chroniona niezależnie od jakichkolwiek postanowień umowy na gruncie przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jednakże dotyczy już funkcjonującego w obrocie przedsiębiorstwa. Pomysły na start-up, biznes czy aplikację przed ich faktycznym wdrożeniem w życie, nie będą objęte ochroną w świetle przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Niemniej, podpisanie na tym etapie umowy o zachowaniu poufności, mimo iż odpowiedzialność z tytułu naruszenia postanowień takiej umowy będzie miała charakter odszkodowawczy, może zapobiec potencjalnemu przekazaniu pomysłu konkurencji lub wykorzystania go w sposób sprzeczny z poczynionymi na wstępnym etapie rozmów ustaleniami. Warto dodać, że postanowienia dotyczące zachowania poufności mogą również zostać wplecione w treść founders agreement czy umowy inwestycyjnej.
Jaką formę prowadzenia działalności gospodarczej wybrać w przypadku start-upu?
Odpowiedź na to pytanie uzależniona jest od wielu czynników. Przede wszystkim należy wskazać,
iż każda forma prowadzenia działalności gospodarczej niesie za sobą pewne obowiązki i korzyści, ale też wiąże się z różnym rodzajem ryzyka. W tym miejscu pragnę jedynie zwrócić uwagę, że podjęcie decyzji o rozpoczęciu start-upu w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, podpisanie umowy spółki cywilnej czy wreszcie zawiązanie spółki prawa handlowego (wśród których na chwilę obecną wyróżnić należy spółki osobowe: jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną, a także spółki kapitałowe: spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną) powinno być poprzedzone oceną ryzyka, kosztów i korzyści związanych z wyborem konkretnej formy.
Z punktu widzenia startupowców na szczególną uwagę zasługują nowoczesne formy pozwalające na założenie w bardzo krótkim czasie (24 godziny) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za pośrednictwem systemu s24, a także prostej spółki akcyjnej (PSA). Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są zakładane z powodzeniem przez Internet od 2012 r. Natomiast 1 marca 2020 r. wejdzie w życie nowelizacja kodeksu spółek handlowych, ukierunkowana na zapewnienie młodym przedsiębiorcą prowadzenia działalności gospodarczej w zupełnie nowym typie spółki kapitałowej – tj. prostej spółki akcyjnej. Prosta spółka akcyjna zaliczana jest do spółek kapitałowych, przede wszystkim ze względu na korporacyjny charakter oraz ograniczoną odpowiedzialność wspólników (akcjonariuszy) za zobowiązania spółki, lecz jednocześnie łączy cechy spółki osobowej i spółki kapitałowej.
W przypadku PSA możliwe będzie wnoszenie wkładu w postaci pracy lub usług (co charakteryzuje spółki osobowe), a także pozyskiwanie kapitału w drodze emisji akcji (co wpisuje się w cechy spółek kapitałowych). Prosta spółka akcyjna, jak wynika to z uzasadnienia projektu nowelizacji kodeksu spółek handlowych, dedykowana jest startupowcom, jako że umożliwiać będzie bardzo szybkie i nie wiążące się ze znaczącymi nakładami finansowymi (minimalny kapitał zakładowy PSA wynosi 1 zł i dzieli się na akcje o minimalnej wartości 1 grosz) rozpoczęcie działalności gospodarczej i pozyskanie inwestorów, przy jednoczesnym ograniczeniu odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki.
Podsumowując, równolegle z pracami koncepcyjnymi dotyczącymi start-upu, aplikacji czy innego biznesu powinny zostać podjęte kroki, mające na celu zabezpieczenie pomysłu i interesów pomysłodawcy lub pomysłodawców na przyszłość. Opracowanie spójnej koncepcji wdrożenia w życie pomysłu na biznes, aplikację lub rozkręcenia start-upu, a także przygotowanie dobrych umów, należycie zabezpieczających interesy pomysłodawcy lub pomysłodawców oraz przeprowadzenie szczegółowej oceny, pozwalającej na wybór najbardziej odpowiedniej formy prowadzenia działalności gospodarczej, pozwoli na stworzenie podstawowych struktur projektu i przemyślane rozpoczęcie działalności przez startupowca.