Masz pomysł na biznes, aplikację czy start-up? Sprawdź jak możesz go ochronić w świetle przepisów prawa i uniemożliwić konkurencji jego wykorzystanie!

Masz pomysł na biznes, a może stworzyłeś w głowie innowacyjny projekt? Zanim podzielisz się nim ze znajomymi lub podejmiesz pierwsze kroki mające na celu jego zrealizowanie – warto zadbać o zabezpieczenie swoich interesów jako Pomysłodawcy/Twórcy. Istnieje co najmniej kilka sposobów na skuteczne ochronienie pomysłu, do których odnosimy się poniżej.

Czy prawo autorskie chroni pomysł i czy każdy pomysł jest utworem? W jaki sposób można ustalić pomysł, żeby był on chroniony prawem autorskim?

Już w pierwszych artykułach ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1191 – dalej PrAut) ustawodawca wyjaśnił pojęcie utworu, wskazując że jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utwór powinien więc stanowić rezultat pracy człowieka, a ponadto – dla możliwości przyznania mu ochrony prawnoautorskiej – musi zostać ustalony, czyli uzewnętrzniony (zakomunikowany) osobom innym niż twórca.
Powyższe przesądza, że sama myśl lub sam pomysł, niezależnie od poziomu jego innowacyjności, twórczości i indywidualnego charakteru, nie będą chronione prawem autorskim, dopóki pozostawać będą jedynie w świadomości twórcy. Dopiero ustalenie utworu pozwoli na przyznanie mu ochrony na gruncie prawa autorskiego.
Jednocześnie, należy pamiętać że nie każdy, nawet uzewnętrzniony pomysł będzie utworem
w rozumieniu prawa autorskiego. Musi on bowiem stanowić przejaw działalności twórczej
o indywidualnym charakterze. Indywidualność można opisowo określić jako swoiste piętno osobiste twórcy uwidocznione na dziele – innymi słowy czy dzieło jest na tyle indywidualne, że statystycznie mało prawdopodobne byłoby żeby ktokolwiek inny stworzył taki sam wytwór, posiadający takie same lub bardzo zbliżone cechy charakterystyczne. Co jednocześnie nie wyklucza tzw. twórczości paralelnej, której istota sprowadza się do tego, że w dwóch miejscach na świecie czy nawet w Polsce w zbliżonym czasie mogą powstać dwa niezależne, bardzo zbliżone do siebie utwory, z których każdemu będzie przyznana ochrona na gruncie prawa autorskiego.
Z kolei cecha twórczości będzie spełniona jeżeli w wyniku powstania dzieła powstanie jednocześnie subiektywnie nowy wytwór intelektu. Czasami przesłanka ta określana jest jako przesłanka „oryginalności”. Istotne jest, że na gruncie prawa autorskiego to nie trud pracy jest chroniony, lecz sam jej efekt, niezależnie od czasu, który twórca poświęcił stworzenie utworu. Samo nabycie praw autorskich przez twórcę następuje wraz ze stworzeniem utworu (tak: Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 7 listopada 2007r.; Sygn. akt I ACa 800/07). Ponadto, zwracamy uwagę że z prawnego punktu widzenia, nie mają żadnego znaczenia często stosowane w praktyce zastrzeżenia wskazujące, że dane dzieło jest przedmiotem prawa autorskiego, a co za tym idzie podlega ochronie prawnoautorskiej, ważne jest aby utwór realnie był przejawem indywidualnej twórczości i został ustalony w jakiejkolwiek postaci.
Podkreślamy, że przepisy prawa nie precyzują sposobu ustalenia dzieła, stąd nie musi być ono utożsamiane z uzewnętrznieniem dzieła na danym nośniku materialnym – np. namalowanie obrazu na płótnie. Ustaleniem może być również zakomunikowanie utworu osobom innym niż twórca w dowolnej formie np. elektronicznej – poprzez zamieszczenie dzieła na stronie internetowej w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. W tym kontekście, zwracamy uwagę, że chociaż sam pomysł nie podlega ochronie w świetle przepisów prawa autorskiego, to już przeniesienie pomysłu na papier tj. przykładowo dokładne jego opisanie / stworzenie projektu i jego upublicznienie, o ile spełnione będą przesłanki indywidualności i twórczości, przesądzi o objęciu tak ustalonego działa ochroną prawnoautorską.

W jaki sposób ochronić pomysł na biznes, który nie podlega ochronie w świetle przepisów prawa autorskiego?

Jak już wskazywaliśmy powyżej, jeśli pomysł spełnia cechy utworu (jest pomysłem człowieka, ma indywidualny i twórczy charakter) dla przypisania mu ochrony prawnoautorskiej wystarczy jego ustalenie. Może być to np. dokładne opisanie utworu, materialne stworzenie jego projektu, bądź nagranie wypowiadanych myśli opisujących określoną aplikację, program komputerowy czy grafikę
i zaprezentowanie efektów tych prac osobom innym niż twórca (dla powstania ochrony prawnoautorskiej nie wystarczy dokładne opisanie utworu i schowanie go do szuflady).
W konkretnej sytuacji, pomysł na biznes czy stworzenie aplikacji może zostać objęty ochroną na podstawie dobrze sformułowanych postanowień umowy. W zależności od okoliczności może być to umowa zawarta między:

1. pomysłodawcami lub założycielami spółki czy przedsiębiorstwa – tzw. founders agreement,
2. pomysłodawcą i inwestorem – umowa inwestycyjna.

Obydwa wyżej wskazane rozwiązania, dzięki dopracowanym postanowieniom umownym, są w stanie zabezpieczyć interesy pomysłodawcy, a w konsekwencji sam pomysł na biznes, aplikację czy start-up. Często genialne pomysły na start-upy powstają w trakcie spotkań ze znajomymi, niestety jeśli pomysły te mają szanse powodzenia lub stają się dochodowe, mogą zrodzić niepotrzebne konflikty, dlatego warto zawczasu podjąć starania, żeby jak najlepiej zabezpieczyć interesy każdego z pomysłodawców lub założycieli. Można to zrobić dzięki zastosowaniu w founders agreement, mechanizmów pozwalających na określenie obowiązków i wkładów każdego z założycieli w start-up, procesu decyzyjnego, w tym wyznaczania krótko i długoterminowych celów działania, a także uregulowanie wszystkich newralgicznych kwestii związanych z ochroną wnoszonej do start-upu, a często nieuchwytnej, własności intelektualnej.
Inną formą zabezpieczenia pomysłu na start-up może być podpisanie dobrze skonstruowanej umowy inwestycyjnej, zawieranej między pomysłodawcą a inwestorem. Umowa inwestycyjna powinna przede wszystkim określać udziały w zyskach i stratach, a także precyzować relacje między inwestorem
a pomysłodawcą, czy założycielami star-upu, w tym w szczególności wpływ inwestor na proces decyzyjny i zakres możliwej kontroli działalności start-upu. Postanowienia umowy inwestycyjnej mogą,
a w zasadzie powinny, odnosić się również do venture capital – tj. specyficznej formy finansowania start-upu, której ideą jest umożliwienie rozwoju przedsiębiorstwa dzięki zasileniu kapitałowemu finansowanemu przez inwestora.
W pierwszej kolejności najlepszym rozwiązaniem jest podpisanie founders agreement, jak również umowy inwestycyjnej, które należy odróżnić od samej umowy spółki. Ich celem jest bowiem uregulowanie relacji pomiędzy pomysłodawcami lub założycielami, a w przypadku umowy inwestycyjnej również między inwestorem, a nie wspólnikami spółki.

Tajemnica przedsiębiorstwa i zachowanie poufności

Pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa zostało zdefiniowane w obowiązujących przepisach prawa (art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnie 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 419) jako: nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Tajemnica przedsiębiorstwa (objęte nią dane, koncepcje lub projekty, wpisują się w wyżej przytoczoną definicję), jest więc chroniona niezależnie od jakichkolwiek postanowień umowy, jednakże dotyczy już funkcjonującego w obrocie przedsiębiorstwa. Pomysły na start-up, biznes czy aplikację przed ich faktycznym wdrożeniem w życie, nie będą objęte ochroną w świetle przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Niemniej, nawet na etapie poprzedzającym podpisanie umowy inwestycyjnej lub founders agreement, rozmawiające strony mogą podpisać umowę o zachowaniu poufności. Odpowiedzialność z tytułu naruszenia postanowień takiej umowy będzie miała charakter odszkodowawczy, ale już samo jej podpisanie może zapobiec potencjalnemu przekazaniu pomysłu konkurencji lub wykorzystania go w sposób sprzeczny z poczynionymi na wstępnym etapie rozmów ustaleniami. Warto dodać, że postanowienia dotyczące zachowania poufności mogą również zostać wplecione w treść founders agreement czy umowy inwestycyjnej. Będą wtedy dodatkowo zabezpieczać interesy pomysłodawcy lub pomysłodawców start-upu.
Podsumowując, równolegle z pracami koncepcyjnymi dotyczącymi start-upu, aplikacji czy innego biznesu powinny zostać podjęte kroki, mające na celu zabezpieczenie pomysłu i interesów pomysłodawcy lub pomysłodawców na przyszłość. W tym celu najskuteczniejszą formą zabezpieczenia jest podpisanie dobrze sformułowanej umowy. W sprawach dotyczących opracowania spójnej koncepcji wdrożenia w życie pomysłu na biznes, aplikację lub rozkręcenia start-upu, a także przygotowania dobrych umów, należycie zabezpieczających interesu pomysłodawcy lub pomysłodawców zapraszamy do kontaktu pod adresem: [email protected].