Możliwość zawarcia umowy między spółką osobową a wspólnikiem

Zasadą w spółkach osobowych jest reprezentacja i prowadzenie spraw spółki przez wspólników. Nie są oni uprawnieni, co do zasady, do pobrania wynagrodzenia za świadczenie pracy na rzecz spółki. Co jednak w sytuacji, gdy np. jeden ze wspólników poza byciem wspólnikiem prowadzi również działalność gospodarczą, niezwiązaną z działalnością gospodarczą spółki, w której jest wspólnikiem – czy w takim wypadku może świadczyć usługi na rzecz spółki? Jeżeli tak to na jakich zasadach?
Co natomiast w sytuacji, gdy wspólnik ze względu na posiadaną obszerniejszą wiedzę, doświadczenie, know-how, kontakty biznesowe, jest w stanie zapewnić spółce rozwój i „coś więcej” niż jedynie reprezentację i prowadzenie spraw spółki. Czy jest dopuszczalne zawarcie dodatkowej umowy w tym zakresie?
 

 

Przedmiot umowy między spółką a wspólnikiem

W przypadku spółek osobowych możliwość zawarcia umowy pomiędzy wspólnikiem, a spółką zależy, co do zasady, od dwóch czynników – zapisów umowy spółki oraz charakteru i przedmiotu tejże umowy.
Na podstawie przepisów Kodeksu Spółek Handlowych, w tym w szczególności art. 29 i 39 KSH wspólnik ma prawo i obowiązek reprezentacji oraz prowadzenia spraw spółki. Reprezentacja odnosi się do stosunków zewnętrznych (kontakty z kontrahentami itp.). Prowadzenie spraw spółki są to czynności związane z bieżącą działalnością wewnętrzną spółki, w tym np. bieżące administrowanie spółką z potencjalnymi klientami itp. Za czynności związane z prowadzeniem spraw spółki wspólnik otrzymuje udział w zyskach wskazany w umowie bez dodatkowego – co do zasady – np. comiesięcznego wynagrodzenia, co wynika z treści art. 46 KSH. Istotne, że przepis ten ma charakter dyspozytywny i istnieje możliwość wprowadzenia zmiany w umowie spółki i przyznanie wynagrodzenia na rzecz wspólnika za prowadzenie spraw spółki. W przypadku odrębnego umówienia się przez wspólników, istnieje możliwość przyznania wynagrodzenia za prowadzenie spraw spółki. Istotne jednak, aby zapis taki znalazł się w umowie.
W doktrynie i orzecznictwie kwestia prowadzenia spraw spółki i wynagrodzenia z tego tytułu była wielokrotnie poruszana. Poniżej wskazuję istotny pogląd z komentarza: „Wspólnik może świadczyć pewne usługi czy pracę na rzecz spółki na podstawie odrębnego stosunku prawnego, o ile nie należą one do zakresu prowadzenia spraw lub reprezentowania spółki (zob. wyrok SN z dnia 12 czerwca 2013 r., II CSK 632/12, LEX 1353432).” Prowadzenie spraw spółki i jej reprezentowanie przez wspólnika następuje bowiem na podstawie stosunku prawnego spółki, niezależnie od tego, czy ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny. W związku z tym nie może być przedmiotem odrębnej umowy. Wspólnik może również dokonywać świadczeń na rzecz spółki na podstawie odrębnego stosunku prawnego za wynagrodzeniem lub nieodpłatnie (por. Komentarz do art. 46 Kodeksu spółek handlowych, K. Kopaczyńska-Pieczniak, red. A. Kidyba, WKP 2017).

Czy jednak zawsze wymagana jest zmiana umowy spółki? Czy wspólnik może świadczyć usługi na rzecz spółki?

Jak wyżej zostało to wskazane, pobieranie wynagrodzenia z tytułu prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji uzależnione jest od stosownych zapisów umownych. Co jednak w sytuacji, gdy zapisy takie nie zostały wskazane w umowie? Czy w takim wypadku wspólnik w ogóle nie może świadczyć usług na rzecz spółki? Odpowiedź na powyższe pytanie jest negatywna. Wspólnik może bowiem świadczyć dodatkowo usługi na rzecz spółki, istotne jest jednak spełnienie kilku wymogów. Po pierwsze, w zakres usług nie mogą wchodzić usługi mieszczące się w zwykłych czynnościach związanych z prowadzeniem spraw spółki i jej reprezentacją, tj. nie może się to pokrywać z bieżącym zarządzaniem spółką, jako jej wspólnik.
Powyższe ma znaczenie w przypadkach, gdy wspólnik posiada szersze kompetencje, które mogą nawet na pierwszy rzut oka być tożsame z szeroko pojętym prowadzeniem spraw spółki i jej reprezentacją, jak np. wykorzystanie posiadanych kontaktów biznesowych oraz specjalistycznej wiedzy marketingowo-doradczej przy opracowaniu zasad długofalowej współpracy z partnerami biznesowymi. Trudno bowiem uznać takie działania za „zwykłe” prowadzenie spraw spółki, do którego wspólnik zobligowany jest na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych.
W dalszej kolejności należy wziąć pod uwagę w każdym przypadku interes spółki, tj. czy umowa ta nie będzie stała w sprzeczności z interesem spółki, jak również fakt, iż wspólnik powinien zawsze mieć na uwadze, że spółka w obrocie działa jako przedsiębiorca – tj. profesjonalista i wymagana jest od niej staranność odnosząca się do zawodowego charakteru tejże działalności.
Powyższe budzi największe wątpliwości w doktrynie. Skoro bowiem sama spółka jest profesjonalistą
i wymagana jest od niej staranność wymagana w stosunkach danego rodzaju, czy zatem wspólnik posiadający wiedzę profesjonalną nie powinien wykorzystywać jej w ramach prowadzenia spraw spółki, bez prawa do otrzymania dodatkowego wynagrodzenia właśnie na podstawie umowy współpracy? Za komentarzem wskazać należy, że w tym zakresie obowiązujący miernik staranności wymaganej od wspólnika, a także odrębności podmiotowa i majątkowa spółki przemawiają za uznaniem, że wspólnik nie ma obowiązku wykorzystywania swojej specjalnej wiedzy, wykształcenia czy kwalifikacji w interesie spółki w ramach prowadzenia jej spraw. Za dopuszczalne więc uznać należy powierzenie wspólnikowi na podstawie odrębnej umowy takich usług na rzecz spółki, które wymagają posiadania szczególnych umiejętności, wiedzy czy kwalifikacji, zwłaszcza prowadzenia księgowości (por. S. Sołtysiński (w:) S. Sołtysiński i in., Kodeks…, t. 1, 2006, s. 438).
Dodatkowo warto zwrócić uwagę na przedmiot działalności spółki w powiązaniu z przedmiotem umowy. W sytuacji bowiem, gdy powyższe nie pokrywa się, jak również gdy spółka nie posiada np. odpowiedniej infrastruktury, w tym urządzeń wymaganych do realizacji zadań, zaś wspólnik np.
w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej jest w jej posiadaniu, uznać należałoby że nie ma przeszkód dla zawarcia umowy współpracy ze wspólnikiem.

Jak widać, każdorazowo wymagana jest szczegółowa analiza założeń do takiej umowy

Wskazać bowiem należy, że w przypadku podjęcia współpracy wbrew wyżej wskazanym założeniom, tj. umowy która w rzeczywistości dotyczyć będzie np. tożsamych usług jak prowadzenie spraw lub reprezentowanie spółki, umowa taka może zostać uznana za nieważną. W takim przypadku wynagrodzenie wspólnika uznane może zostać za świadczenie nienależne – otrzymane bez podstawy prawnej, z obowiązkiem zwrotu wszelkich kwot.

Podsumowanie

Ze względu na wszelkie wyżej wskazane okoliczności tak istotna kwestia, jak zawarcie umowy na świadczenie usług między spółką a wspólnikiem, uwzględniając możliwe negatywne konsekwencje, zasadne jest dokonanie pełnej analizy formalno-prawnej takiej umowy.

Prawnicy Kancelarii WSKP w Krakowie w ramach wsparcia Klientów prowadzą negocjacje, weryfikują i przygotowują zapisy umowne, w tym również w zakresie umów na świadczenie usług przez wspólnika na rzecz spółki.